Tôn tử nói: Muốn quản lí một quân đội dù đông quân hay ít quân thì phải làm tốt khâu tổ chức, biên chế quân số; muốn chỉ huy một quân đội dù đông quân hay ít quân trong tác chiến thì phải quy định tốt tín hiệu, hiệu lệnh chỉ huy. Khi thống soái quân đội cả nước, muốn điểu khiển sao để gặp địch tiến công vẫn không thất bại thì phải biết vận dụng linh hoạt chiến thuật “thường pháp” và “biến pháp”. Còn như khi muốn thống soái quân đội tiến công địch, muốn được cái thế như “đá đập trứng” thì phải biết vận dụng linh hoạt chiến thuật “giả thực như thực”.

Hễ trong tác chiến, thông thường lấy “chính binh” để đánh địch, lấy “kỳ bình” để thắng địch. Người tướng giỏi biết dùng “kỳ binh” thì biến pháp của anh ta tuôn chảy bất tuyệt như sông nước, biến hoá khôn lường như đất trời. Tuấn hoàn đến cuối lại về đầu như là mặt trời mặt trăng thay nhau vận hành; đi rồi lại đến, đến rồi lại đi là như 4 mùa tuần tự. Nhạc không quá năm âm nhưng năm âm biến hoá khiến tai chẳng khi nào nghe hết thảy giai điệu; sắc không quá năm màu nhưng năm màu biến hoá khiến mắt không khi nào nhìn cho hết; vị không quá năm mùi nhưng nằm mùi biến hoá khiến ta không khi nào nếm đủ cho tận; hình thức tác chiến rốt cục cũng chỉ có “kỳ bình” hay “chính binh” nhưng “kỳ binh”, “chính binh” biến hoá đến vô tận khôn lường. Sự chuyển hoá lẫn nhau giữa “kỳ binh” và “chính binh” như một vòng tuần hoàn, không đầu không cuối, không ai biết tận.

Nước cuồn cuộn chảy xiết khiến cho cát dời đá chuyển, đó là vì thế nước mạnh. Loài chim dữ bay nhanh mà bắt được các loài yếu hơn khác, đó là vì vì lợi thế về tốc độ. Cho nên, người cầm quân tác chiến giỏi là người biết tạo ra tình thế hiểm trở, biết thúc đẩy nhịp độ chiến trận nhanh gấp. Thế hiểm trở giống như bày sẵn nhiều loại cung nỏ, nhịp độ nhanh gấp giống như phút bắn tên đi.

Tình kỳ rợp trời, người ngựa nghìn nghịt, trong chiến trường rối ren như thế, người cầm quân phải biết giữa quân đội của mình ở thế không hỗn loạn. Rùng rùng chiến xa chuyển động, rầm rầm lính bộ hành quân, trong chiến trường hỗn độn như thế, người cầm quân phải biết giữ quân đội của mình ở thế tề chỉnh nghiêm trang, sẵn sàng tự biết ứng phó.

Trong thực tế tác chiến, một quân đội nghiêm trang tề chỉnh có khi bị biến thành rối loạn, một quân đội dũng cảm có khi trở nên khiếp nhược, một quân đội rắn rỏi can trường có khi hoá ra mất cả nhuệ khí. Ở thế tề chỉnh hay rối loạn là do tổ chức biên chế quân số tạo nên; dũng cảm hay khiếp nhược là vì ưu thế hay yếu thế trên cục diện chiến trường; rắn rỏi can trường hay yếu đuối không còn nhuệ khí thì phụ thuộc vào thực lực quân đội. Vì thế, người khéo chuyển hoá tình thế quân địch là người biết dùng hình thức nguỵ trang, do đó địch bị đánh lạc hướng theo ý đồ của ta; đó lại là người biết dùng lợi lộc nên địch bị nhử mà mắc mưu ý đồ của ta.

Người giỏi cầm quân tác chiến thì luôn luôn tìm cách tạo ra những ưu thế cho quân đội của mình mà không trách lỗi, đỗ tội cho quân sĩ. Đó cũng là lý do khiến nhà cầm quân đó có thể chọn được tướng tài quân giỏi và tạo ra những tình thế thuận lợi cho phía mình trên chiến trường. Điều được gọi là “tạo được những tình thế có lợi cho mình” chính lại nằm ở chỗ chọn tướng tài quân giỏi. Việc này cũng như việc chuyển gỗ dời đá, bản tính của gõ và đá đặt chúng ở đất bằng thì chúng đứng vững yên, đặc ở chỗ đất dốc thì dễ chuyển động, chúng mà hình vuông thì dễ đứng vững yên, chúng mà hình tròn thì dễ chuyển động.

Vì thế, người giỏi chỉ huy quân đội tác chiến phải biết tạo ra những tình thế có lợi cho quân đội của mình, giống như chuyển đá từ đỉnh núi cao xuống thì đá nên tròn và đường chuyển nên dốc vậy. Tất cả những điều đó là nói về “thế” trong việc nhà bình.